Mit Woodstock, jak każdy inny, ma w sobie nieco prawdy, ale też zawartość prawdy w micie zmniejsza się wraz z upływem czasu. Spróbujmy odwrócić proporcje i przyjrzeć się festiwalowi Woodstock, zanim został mitem. – Trzydzieści sekund. Cisza. – Kontakt. – Wyłączam. – Ręczne sterowanie silnika hamującego wyłączone. Uzbrojenie silnika wyłączone. Kod 413. Przerwa. Cisza. Więcej ciszy. – Houston, tu Baza Spokoju… Orzeł wylądował […] – Odbiór, Baza Spokoju, potwierdzamy z Ziemi. Paru facetów prawie tu zsiniało. Znowu oddychamy. Dziękujemy”. [Cytat z transmisji z lądowania na Księżycu pochodzi z książki „Księżycowy pył” Andrew Smitha]. Chociaż transmisję oglądał cały świat, my skupmy się na kilkunastu widzach zebranych w pokoju telewizyjnym niewielkiego pensjonatu w sennym miasteczku Bethel, położonym 170 km od Nowego Jorku. Właściciel El Monaco wybudował pensjonat dla gości niszowego festiwalu teatralnego, który sam organizował, ale że trwał on tylko kilka dni, przez resztę roku po 80 pokojach hotelowych hulał wiatr. Zadłużony po uszy Elliot Tiber musiał więc podskoczyć z radości, gdy kilka dni przed lądowaniem człowieka na Księżycu grupa wyglądających na hipisów nowojorczyków wynajęła cały pensjonat na ponad dwa miesiące i przeniosła do niego swoje biuro. Mieli mnóstwo roboty, krótki termin i ambitny cel – za zaledwie miesiąc w Bethel miało się odbyć wydarzenie równie pamiętne, co misja Apollo 11. Tak, chodzi o festiwal Woodstock. Manson i Hell Angels Organizatorzy Woodstock na samym początku chcieli nazwać festiwal Aquarian Exposition, od nadchodzącej Ery Wodnika, która miała przynieść światu „więcej wyrozumiałości, współczucia i zaufania” [tak twierdził jeden z głównych organizatorów festiwalu Michael Lang. Wszystkie wypowiedzi przytoczone poniżej pochodzą z jego książki „The Road to Woodstock” – przyp. ale 1969 rok wcale nie zapowiadał spokojniejszej przyszłości. Kilka dni przed Woodstock sekta Charliego Mansona zamordowała Sharon Tate i jej gości oraz małżeństwo LaBianca, pod koniec roku podczas darmowego koncertu na torze wyścigowym w Altamont czarny chłopak został zadźgany przez członka motocyklowego gangu Hells Angels. W tym samym roku Jasir Arafat stanął na czele Organizacji Wyzwolenia Palestyny, wojsko brytyjskie wkroczyło do Irlandii Północnej, przy granicy chińsko-sowieckiej co jakiś czas wybuchały groźnie wyglądające incydenty, w Wietnamie siły Północy przeprowadzały drugą operację. Ale to wszystko wydarzyło się w innej czasoprzestrzeni niż Woodstock, gdzie między 15 a 18 sierpnia 1969 r. niemal pół miliona hipisów (co do liczebności nie ma jednak zgody, szacunki wahają się między 150 a 450 tys. osób) słuchało głośnego rocka, zarzucało kwasy i inne narkotyki i błogo pląsało w błocku, a wszystko po to, by stworzyć utopię – świat wolny od kapitalistycznych pragnień, wojny, nudnych obyczajów starych pryków. Tak w każdym razie brzmi mit Woodstock. Jego najbardziej elokwentny rzecznik Abbie Hoffman, radykał o bujnej czuprynie i organizator wielu ekstrawaganckich akcji, proklamował nawet powstanie „narodu Woodstock”. Opisał go w książce o tym samym tytule, wydanej wkrótce po zakończeniu festiwalu. W trakcie absurdalnego procesu siódemki z Chicago (aktywistów oskarżonych o wywołanie zamieszek w trakcie konwencji Partii Demokratycznej w tym mieście) Hoffman stwierdził, że czuje się obywatelem tej nacji i opisał ją następująco: „Naród Woodstock przedkłada współpracę nad konkurencję i hołduje idei, że ludzkość powinna mieć lepszy środek wymiany niż pieniądz albo własność”. Festiwal w ogóle miał szczęście do górnolotnych hołdów. Carlos Santana twierdził: „Gdy upadał mur berliński, Woodstock tam był. Gdy uwolniono Mandelę, Woodstock tam był. Gdy świętowaliśmy rok 2000, Woodstock tam był. Woodstock nadal trwa”. Swoją drogą, jest w tym trochę prawdy, bo gdy upadał mur berliński, Michael Lang – jeden z organizatorów festiwalu – był akurat w niemieckiej stolicy. Lang pracował jako menedżer Joe Cockera (który występował na Woodstock), a trasa rzuciła ich właśnie do Berlina. Błyskawicznie zgadali się z burmistrzem, dzięki czemu 11 listopada 1989 r. Cocker (oraz kilku innych artystów z obu stron żelaznej kurtyny) mógł zagrać koncert na ruinach muru. Przychodzą hipisi Wbrew temu, co twierdził Abbie Hoffman, Woodstock nie został pomyślany jako antykapitalistyczne święto. Organizatorzy festiwalu zresztą wcale nie byli radykałami, a dwóch z nich nie miało nawet większych powiązań z hipisowską kontrkulturą. Najstarszy z czwórki, ale i tak zaledwie 26-letni John Roberts widział tylko jeden rockowy koncert w życiu. Braki w kapitale kulturowym nadrabiał jednak grubym portfelem, bo dysponował kilkoma milionami dolarów odłożonymi na funduszu powierniczym – jego rodzina prowadziła sieć aptek i fabrykę pasty do zębów. Roberts poznał swojego najlepszego kumpla Joela Rosenmana – prawnika po Yale i gitarzystę łapiącego fuchy po hotelach, oczywiście czysto hobbystycznie, bo nie grał dla pieniędzy – na polu golfowym. Nic dziwnego, w końcu obaj należeli co najmniej do klasy wyższej średniej, ojciec Rosenmana prowadził renomowaną praktykę ortodontyczną. Chcieli zostać producentami telewizyjnymi, wpadli nawet na pomysł nakręcenia serialu o dwóch młodych przedsiębiorcach, którzy co odcinek pakują się w szalone projekty biznesowe. Dwaj kumple – prawdziwi – szukali scenariuszy wśród dziwaków i marzycieli, opublikowali nawet ogłoszenie w „New York Timesie” i „Wall Street Journal”: „Dwóch młodych inwestorów z nieograniczonym kapitałem szuka interesujących i wiarygodnych propozycji”. Dostali tysiące odpowiedzi, ktoś chciał produkować biodegradowalne piłki do golfa, ktoś inny miał pomysł na wykorzystanie źródeł energii z ósmego wymiaru, ale niektóre z nadesłanych pomysłów miały sens, więc Roberts i Rosenman porzucili marzenia o karierze medialnej i sami stali się bohaterami wymyślonego serialu. Odcinek, w którym do ich biura przyszło dwóch młodych hipisów, mógłby być jednym z zabawniejszych, ale wydarzył się naprawdę. Artie Kornfeld i Michael Lang mieli pomysł na rockowy festiwal w okolicach miejscowości Woodstock, kurortu popularnego wśród nowojorskiej bohemy – mieszkał tam sam Bob Dylan i jego zespół The Band. Mieli też odpowiednie dojścia i know-how. Kornfeld był wicedyrektorem Capitol Records, kompozytorem i producentem. Nosił ekstrawaganckie marynarki o szerokich klapach, a w biurze palił haszysz. Lang najczęściej chodził boso, ale miał doświadczenie w organizowaniu sporych spędów, w tym największego jak dotąd festiwalu rockowego na jakieś 40 tys. widzów. Roberts i Rosenman dobili z nimi targu w lutym 1969 r., festiwal miał się odbyć już pół roku później. Kto się boi festiwalu Tak skomplikowane przedsięwzięcie wymagało poważnych kalkulacji, zdolności organizacyjnych i przebiegłości. Czwórka wspólników wykazała się tą ostatnią nieraz, np. w trakcie negocjowania z radą miejską w Bethel. Ponieważ wcześniej inne miasto odrzuciło ich wniosek, teraz nie mogli pozwolić sobie na błąd, tym bardziej że do festiwalu został niecały miesiąc (jak pamiętamy, nowe miejsce znaleźli w połowie lipca). Lang podczas spotkania w ratuszu stwierdził nawet, że organizatorzy imprezy spodziewają się nie więcej niż 50 tysięcy uczestników, choć już wtedy sprzedali ponad 180 tysięcy biletów. Ratusz wyraził zgodę, choć ku niezadowoleniu ponad 800 mieszkańców miasteczka. Zaczęli oni zbierać podpisy przeciwko festiwalowi, a gdy petycja nie przyniosła skutku, wydzwaniali do pensjonatu El Monaco i wygrażali biednemu Tiberowi, który sprowadził hipisowską plagę do Bethel. Ekipa Woodstock równie przebiegle negocjowała z artystami, choć dzięki pieniądzom Robertsa mogli też po prostu oferować zespołom stawki jak nigdzie indziej. I tak psychodeliczny The Jefferson Airplane otrzymał honorarium w wysokości 12 tys. dol., choć zwykle za koncert brał połowę mniej. Creedence Clearwater Revival zainkasowali 11,5 tys. dol., a Jimi Hendrix 32 tysiące. I chociaż agent Hendrixa zażądał na początku aż 150 tys. dol., to Lang wspominał, że najtrudniej negocjowało się z The Who, którzy w maju wydali przełomową rock operę „Tommy”. Wokalista zespołu, buńczuczny i wybuchowy Brytyjczyk Pete Townshend, za nic nie chciał wracać do Stanów po wyczerpującej trasie promocyjnej. Nie interesowali go kasa ani nowi fani, miał już dość. Promotorom z Woodstock udało się go jednak złamać po sesji całonocnych rozmów, w końcu o ósmej rano nieprzytomny Townshend zgodził się wystąpić: „Po prostu dajcie mi już pójść do łóżka!”. Historie o kosmicznych stawkach i wielkich pieniądzach stojących za festiwalem docierały do nowojorskich radykałów, traktujących organizatorów Woodstock jako intruzów, którzy wpadli pożywić się na nie swoim terytorium. W pewnej lewicującej stacji radiowej dziennikarz pomstował przeciwko komercjalizacji kontrkultury: „Wieść gminna niesie, że ten festiwal to zdzierstwo. Promotorzy mają ludzi gdzieś, po prostu chcą zarobić kilka dolców. Muzyka jest dla ludzi. Powinna być za darmo!”. Zawadiaccy anarchiści z Up Against the Wall Motherfucker wydrukowali ulotki, w których wzywali do spuszczenia łomotu funkcjonariuszom nowojorskiej policji zatrudnionym przy ochronie festiwalu. Abbie Hoffman natomiast zagroził, że jeśli Roberts nie wysupła 20 tys. dol. dla kilku radykalnych organizacji z Lower East Side, oni rozwalą festiwal. Ostatecznie stanęło na 10 tys. dol. i wpuszczeniu radykałów na teren. Ci założyli alternatywne miasteczko, drukowali codzienną gazetę, agitowali na rzecz praw obywatelskich, jednak ich głos przepadł w ogólnym hałasie. Pewien aktywista wspominał po latach: „Nasza scena była tak daleko od głównej, że nikt do nas nie przychodził. Deszcz zalał ulotki i gazety, zresztą i tak nikt ich nie brał…”. A najbardziej „antykapitalistyczny” gest organizatorów Woodstock, czyli ogłoszenie, że festiwal jest darmowy, wynikł z czystego przypadku. Po prostu nie zdążyli postawić bramek na czas… Hipokryci na scenie Obojętność Woodstock na radykalną politykę najlepiej ilustruje wtargnięcie Abbiego Hoffmana na scenę podczas koncertu The Who. Zażywszy wcześniej kilka kwasów, Hoffman przejął mikrofon Townshenda, gdy ten grzebał przy wzmacniaczu, i zaczął opieprzać wszystkich dookoła za to, że dobrze się bawią, podczas gdy John Sinclair siedzi w więzieniu. Sinclair – menedżer protopunkowego zespołu MC5 i założyciel Białych Panter – faktycznie siedział za nic, wyrok 10 lat otrzymał za posiadanie dwóch jointów, ale Townshend niezbyt się przejął nieskładnymi apelami i zdzielił radykała gitarą po łbie. Wcześniej Townshenda wkurzył reżyser słynnego filmu dokumentalnego o Woodstock, który filmował Townshenda z niewielkiego dystansu – tak krótkiego, że niespodziewający się niczego Michael Wadleigh zainkasował kopniaka prosto w klatkę piersiową. „Następna osoba, która wlezie mi na scenę, zginie!” – zaryczał wokalista The Who, zresztą ku aprobacie dziesiątek tysięcy widzów uradowanych dziwacznym widowiskiem. Co ciekawe, po koncercie Townshend przyznał rację Hoffmanowi: „Jeśli chodzi o politykę, Abbie miał rację. Woodstock stworzyli hipokryci, którzy twierdzili, że robią kosmiczną rewolucję, a tak naprawdę to weszli na pole, połamali jakieś ogrodzenia i żarli kiepskie kwasy […]. W tym samym czasie John Sinclair gnił w więzieniu za zmyślone przestępstwo”. Co więc jednoczyło gości festiwalu, jeśli nie utopia polityczna? Na pewno muzyka, bo na Woodstock nie zabrakło pamiętnych występów. Cały festiwal np. literował za Country Joe McDonaldem: – Dajcie mi „F”, dajcie mi „U”. I tak aż do „K”. Był to alternatywny wariant Fish Cheer, wprowadzenia do satyrycznego antywojennego songu, którego refren brzmiał: „Nie warto pytać, czemu tak – jupi! Będziemy gryźć piach”. Niezapomniany występ dali soulowi Sly and the Family Stone, a Joe Cocker śpiewał „With a Little Help from My Friends” z piorunami w tle. Gdy burza ustała, nad widownią przeleciał samolot, który zrzucił tysiące kwiatów. Naturalnie zdarzały się też fatalne koncerty, The Grateful Dead zagrali bodajże najgorszy w karierze, choć usprawiedliwiali się warunkami – woda zalała scenę i dosięgła nawet wzmacniaczy, więc za każdym razem, gdy dotykali strun, z gitar sypały się iskry. Muzyka to jednak nie wszystko. Hal Espen w 30-lecie Woodstock zauważył, że tymczasowy „naród Woodstock” powstał wyłącznie z powodu katastrofalnych warunków i nieogarnięcia organizatorów. Faktycznie, każdy, kto przetrwał Woodstock, mógł sobie pogratulować wytrwałości i odporności. Już samo dostanie się na festiwal, zakrawało na cud, bo ruch drogowy w najbliższym otoczeniu Bethel stanął w monumentalnym korku. Dziennikarz „Rolling Stone’a” Greil Marcus stwierdził, że tak musiało wyglądać wycofywanie się Napoleona spod Moskwy. Sytuacja na samym festiwalu nie prezentowała się dużo lepiej. Sobotnim rankiem wykończony po nocy Abbie Hoffman ubrał się w płócienną pelerynę i ruszył na obchód, wyobrażając sobie przy tym, że jest jak generał George Patton, który przeprowadza inspekcję wojsk po lądowaniu w Normandii i próbuje oszacować straty. „Główna scena i okolice wyglądały jak po powodzi błotnej. Ludzie w zawalonych namiotach, jakieś poprzewracane motocykle, wszędzie puszki, butelki i śmieci – więcej śmieci niż na Lower East Side podczas całego strajku śmieciarzy!”. Poza tym naród Woodstock zmagał się z okropnym smrodem. Przenośne toalety, błoto zmieszane z krowim nawozem, niemyte ciała – zgniłe wonie odciskały trwałe piętno na ubraniach, jedna z uczestniczek festiwalu wspominała, że po powrocie do domu mama wrzuciła jej sukienkę do pieca, bo ubranie nijak nie dało się doprać. Brakowało jedzenia, bo dostawca cateringu niedomagał organizacyjnie. Oblegane budki serwowały zimne hot dogi po zawyżonych cenach, w dodatku jedzenia było po prostu za mało, bo nieszczęsna firma zamówiła zapasy wystarczające zaledwie dla 200 tysięcy osób. Nie brakowało za to narkotyków, na psychodelicznym bazarku sprzedawano bibułki, fajki i lufki, a spod lady: kwasy, meskalinę, pejotl, grzyby i haszysz. Choć ze sceny ostrzegano przed „brązowym kwasem”, raczej nie bawiono się bezpiecznie, bo do namiotów medycznych najczęściej trafiały ofiary złego tripu. Trzeba też było uważać, co się pije. W namiocie artystów ktoś ze świty Jefferson Airplane doprawił poncz kwasem, a medycy pili wodę wyłącznie ze świeżo odkorkowanych butelek, by uniknąć przypadkowego odlotu. Nie udało się to ponoć pilotowi śmigłowca z Gwardii Narodowej, który w transie podziwiał morze ludzkości przez kilka dobrych minut. Ekstremalne warunki nie zabiły atmosfery festiwalu, wręcz przeciwnie, zrodziły solidarność. Nawet mieszkańcy okolicznych miasteczek, którzy wcześniej sprzeciwiali się mu, teraz dostarczali kanapki, stawiali polowe garkuchnie, pozwalali młodym hipisom na obozowanie na swoich podwórkach. Helikoptery Gwardii Narodowej dowoziły jedzenie i wodę, a komuna Hog Farm dostarczyła najbardziej spektakularne śniadanie do łóżka w historii – nakarmiła owsianką jakieś 400 tys. osób. Zachował się nawet przepis na to wiekopomne danie: „Ugotować płatki owsiane na papkę. Dodać orzeszki ziemne do smaku i gotować dalej do konsystencji gulaszu. Do tego stir-fry albo warzywa. Nałożyć chochlą na papierowe talerzyki”. Do tego wszyscy byli dla siebie po prostu mili. John Lennon podsumowywał następująco: „Na Woodstock zgromadziła się największa masa ludzi w celu innym niż wojna. Nikt nie miał tak wielkiej armii i nikogo nie zabił albo nie urządził krwawych scen jak jacyś Rzymianie. Nawet nasze koncerty były bardziej brutalne niż Woodstock”. Z czego zrodził się mit Woodstock? Z ciepłych wspomnień pokolenia powojennego wyżu demograficznego, z pofestiwalowych płyt i dokumentu Wadleigha, nagrodzonego później Oscarem. Przede wszystkim jednak z optymizmu, który pozwolił Ameryce zapomnieć na kilka dni o rzeczywistości zimnej wojny. Najlepiej ujął to pewien mężczyzna, któremu przypadło niezbyt przyjemne zajęcie czyszczenia festiwalowych toalet. Zapytany przez Wadleigha, jak się czuje, odpowiedział z uśmiechem: „Cieszę się, że mogę to robić dla tych dzieciaków. Mój syn tu jest. A drugi w Wietnamie”. JAKUB BOŻEK redaktor inicjujący w Wydawnictwie Czarne, publicysta, tłumacz „Rewolucji rosyjskiej” Sheili Fitzpatrick.